O kleszczach

Światowa fauna kleszczy obejmuje około 900 gatunków akarofauny, z których ponad 70 zaliczanych jest do fauny europejskiej, a 19 uważanych za stały element akarofauny Polski. Kleszcze dzielimy na twarde i miękkie1.
1. Zajkowska J. Objawy oraz leczenie najczęstszych postaci boreliozy z Lyme.W:Vademecum wybranych chorób odzwierzęcych w środowisku leśnym. Poznań 2012

W ujęciu biologicznym, kleszcze są sklasyfikowane jako pajęczaki. Podobnie jak pająki, dorosły kleszcz również ma osiem odnóży. Kleszcze należą do tej samej grupy co roztocza. Jest to wysoko wyspecjalizowane stworzenie, posiadające ciało i wyjątkowo dobrze adoptujące się do swojego otoczenia. Jako pasożyt, by przeżyć, kleszcz polega na innych, i podobnie jak komar, żywi się krwią2.
2. Ixodes ricinus - ECDC.Factsheet for experts. https://ecdc.europa.eu/en/disease-vectors

Kleszcze i żywiciel

15 dni tyle czasu żywią się krwią na swojej ofierze

W odróżnieniu od komarów kleszcze potrzebują o wiele więcej krwi. W skrajnych przypadkach pozostają przytwierdzone do swojego żywiciela (człowieka lub zwierzęcia) do 15 dni, żywiąc się ich krwią.

15 dni tyle czasu żywią się krwią na swojej ofierze

Dlatego też zwykle szukają miękkiego i ciepłego miejscana ciele swojej ofiary, takiego jak pachy lub okolice ludzkich genitaliów, aby się mocno przyczepić. Gdy kleszcz jest już przytwierdzony, okazjonalne drapanie lub pocieranie miejsca, w którym się znajduje, nie robi mu żadnej krzywdy.

Jak chronić siebie i bliskich

Anatomia kleszcza

Kleszcze posiadają wysoko rozwinięty aparat gębowy. Kleszcz wcina się w skórę przy pomocy narządu gębowego przypominającego nożyczki (chelicerae), a dzięki ryjkowi (hypostome) tworzy otwór w ukrwionej tkance. Następnie kleszcz zasysa wpływającą krew.

Ryjek kleszcza posiada długi rząd ułożonych symetrycznie niewielkich kolców. Dzięki nim kleszcz jest mocno przytwierdzony do swojego żywiciela. Pewne gatunki kleszczy posiadające krótsze hypostomy produkują również rodzaj kleju, dzięki któremu ściśle przylegają do żywiciela.

Anatomia kleszcza
Dowiedz się więcej o kleszczowym zapaleniu mózgu (KZM) Pozostałe choroby odkleszczowe

Warto przeczytać
/

Zobacz inne artykuły

Czy kleszcz kłuje czy żądli?

Czy kleszcze kłują czy żądlą? Kleszcze z pewnością nie żądlą, ponieważ nie posiadają żądła. Te stawonogi wycinają otwór w naskórku (górna warstwa skóry) ofiary przy pomocy ostrej części aparatu gębowego, po czym umieszczają w tkance ofiary jego część zwaną tzw. hypostomem.

W przeciwieństwie do innych pasożytów, jak na przykład samice komara, które pożywiają się krótko z naczyń krwionośnych żywiciela, kleszcze wolą przyczepiać się mocno do swojej ofiary na kilka godzin. Najpierw zakotwiczają się dzięki swoim odnóżom i kolcom umieszczonym dookoła aparatu gębowego. Następie niektóre kleszcze produkują rodzaj „kleju” 5-30 minut po ugryzieniu, pomaga on ściśle przylegać do ciała ofiary.

Aby pokłucie przez kleszcza było niewykryte, ślina kleszcza zawiera miejscowy środek znieczulający. Z tego powodu ukłucie kleszcza nie boli, pomimo faktu, że hypostom kleszcza jest grubszy i bardziej szorstki niż u innych pasożytów, jak na przykład komarów.

Czy kleszcz kłuje czy żądli?
Jak usunąć kleszcza Sprawdź, gdzie się zaszczepić przeciw KZM

Skuteczne usunięcie kleszcza zależy w znacznym stopniu od trzech czynników

Poprawna technika zależy od rodzaju przyrządu zastosowanego do usunięcia pasożyta. W przypadku zastosowania każdego przyrządu ważne jest, aby chwycić kleszcza jak najbliżej skóry. Zapobiegnie to zmiażdżeniu pajęczaka i tym samym wydzieleniu płynów ustrojowych, które mogą być niebezpieczne. Nie należy także usuwać kleszczy silnym szarpnięciem. Złota zasada tej techniki to usuwanie kleszcza blisko skóry w wolny i kontrolowany sposób.

Jak usunąć kleszcza Jak chronić siebie i bliskich

Jakie mogą być skutki braku ochrony przed kleszczami?

Zobacz historię nastolatka przechodzącego kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Film unaocznia trudności i problemy, z jakimi musieli zmierzyć się młody człowiek i jego rodzina podczas walki z tą groźną chorobą.

Kleszcze w miastach

Kleszcze w miastach

Chociaż o obecność kleszczy obawiamy się zwykle udając się na wypoczynek poza miastem, również wśród miejskiej zieleni możesz natknąć się na kleszcze.
​​​​​​​
Badania prowadzone przez Państwowy Zakład Higieny wskazują, że parki miejskie są również siedliskiem lubianym przez kleszcze. Na przykład w Warszawie, zarówno w Lasku Bielańskim, jak i w zlokalizowanych niemal w samym sercu miasta Łazienkach Królewskich, ryzyko pokłucia przez kleszcze określono jako bardzo duże. Na terenie Poznania, Uroczysko Golęcin oraz Uroczysko Malta również cechowały się bardzo dużym ryzykiem. Z kolei w Olsztynie każda z badanych lokalizacji, w tym Plaża Miejska, cechowała się dużym zagrożeniem1.

Warto jednak zadać sobie pytanie – czy kleszcze bytujące w pobliżu naszych domów są groźne?

1. https://www.pzh.gov.pl/klimat/factsheets/kleszcze-w-parkach-miejskich/

Dowiedz się więcej

Gatunki kleszczy

Kleszcze twarde noszą twardy pancerz (Scutum) na grzbiecie. U samców Scutum pokrywa cały grzbiet natomiast u samic, nimf i larw pokrywa on jedynie część. Kleszcze twarde można znaleźć na całym świecie z wyjątkiem Arktyki i Antarktyki. Do rodziny kleszczy twardych zaliczamy kleszcza pospolitego, łąkowego, kleszcza jeżowego oraz kleszcza psiego.
​​​​​​​
Kleszcze miękkie nie posiadają scutum, są bardziej miękkie i skóropodobne. Występują głównie w regionach tropikalnych i subtropikalnych. Jedynym kleszczem miękkim występującym w Europie jest obrzeżek gołębień.

kliknij grafikę kleszcza poniżej, żeby dowiedzieć się więcej

mapa występowania

Ixodes ricinus jest najczęściej spotykanym gatunkiem kleszcza, zamieszkuje całą Europę i Polskę. Słowo ricinus w nazwie łacińskiej odnosi się do jego podobieństwa do nasion rącznika pospolitego.

Występowanie

Polska i Europa (wyjątek: powyżej 1500 metrów na terenach górzystych).

Ryzyko

W Polsce kleszcz pospolity to gatunek kleszcza najczęściej atakującego ludzi. Przenosi na przykład boreliozę oraz wirus KZM na ludzi i zwierzęta.

Aktwyność

Nimfy, samice i samce są głównie aktywne od marca do października/listopada (sezon jest krótszy na wyżynach i w górach), larwy wykazują najwyższą aktywność od kwietnia/maja do października.

Miejsce zamieszkania

Lasy, parki miejskie, ogrody.

Wielkość

Dorosłe samice przed pobraniem pokarmu mierzą około 3-4 mm, napite krwią liczą do 1 cm. Dorosłe samce mierzą do 3,5 mm. Nimfy przed pobraniem pokarmu liczą około 1,5 mm a larwy mierzą około 1 mm.W Polsce kleszcz pospolity to gatunek kleszcza najczęściej atakującego ludzi. Przenosi na przykład boreliozę oraz wirus KZM na ludzi i zwierzęta.

Żywiciele

Małe ssaki, ptaki, jaszczurki, jeże, kozy, sarny, daniele, jelenie, lisy, psy, koty i ludzie.
mapa występowania

Dermacentor reticulatus jest przedstawicielem kolorowego rodzaju kleszczy zwanych Dermacentor. Od końca lat dziewięćdziesiątych rozprzestrzenia się ze wschodu na zachód Polski, obecne znajduje się prawie w całej Europie.

Występowanie

Skoncentrowany we wschodnich i południowzachodnich częściach Europy.

Ryzyko

Kleszcz łąkowy atakuje głównie psy i konie, rzadko ludzi. Przenosi na przykład bakterie Babesia, patogen powodujący babeszjozę, znaną także jako „psia malaria”.

Aktywność

Widoczne po kończącej się zimie, kiedy wygrzewają się na suchych jeszcze łodygach. Najwcześniej szukają żywiciela na przełomie lutego/marca do maja i od sierpnia do początku zimy.​​​​​​​

Miejsce zamieszkania

Tereny brzegowe, brzegi rzek, terasy zalewowe, obszary trawiaste, pokryte krzewami, wrzosowiska.

Wielkość

Dorosłe samce i samice przed pobraniem pokarmu mierzą około 3-5 mm. Nimfy przed pobraniem pokarmu liczą około 0,9-1,2 mm. Larwy przed pobraniem pokarmu mierzą 0,5 mm.

Żywiciele

Małe ssaki, sarny, daniele, jelenie, dziki, konie, bydło, owce, psy, ludzie.
mapa występowania

Rhipicephalus sanguineus , również ang. kennel tick, pochodzi z Afryki, a obecnie rozprzestrzenił się na całą południową Europę. Jego nazwa pochodzi od tego, że atakuje głównie psy.

Występowanie

Afryka, południowa Europa, rzadko północne Alpy.

Ryzyko

Kleszcz psi atakuje głównie psy i przenosi następujące bakterie: Babesia, Babesia canis vogeli (patogen odpowiedzialny za babeszjozę psów), Ehrlichia canis (powoduje ehrlichiozę), Anaplasma platys (cykliczna trombocytopenia psów) i Hepatozoon canis (hepatozoonoza).

Aktywność

Miesiące letnie, całoroczna w ciepłych miejscach (np. domy, schronienia dla zwierząt).

Miejsce zamieszkania

Ciepłe regiony w Europie; ogrzewane pomieszczenia.

Wielkość

Dorosłe samce i samice przed pobraniem pokarmu mierzą około 3 mm, napite krwią samice rosną do 12 mm. Nimfy przed pobraniem pokarmu liczą około 1 mm. Larwy przed pobraniem pokarmu mierzą około 0,5 mm.

Żywiciele

Psy, rzadko ludzie.

Ixodes hexagonus należy do rodziny kleszczy twardych i zamieszkuje głównie nory swoich żywicieli.

Występowanie

Prawie cała Europa od Morza Śródziemnego po Skandynawię i Irlandię, a także Algierię i Maroko w Afryce Północnej, w Azji Mniejszej i regionie Kaukazu, na wschodzie w całej Europie Wschodniej i Azji Zachodniej aż do Azji Środkowej.

Ryzyko

Rzadko atakuje ludzi, przenosi między innymi boreliozę oraz KZM.

Aktywność

Od marca do listopada, głównie wiosną i jesienią.

Miejsce zamieszkania

Puszcze, parki miejskie, ogrody.

Wielkość

Dorosłe samce i samice przed pobraniem pokarmu mierzą około 3,5-4 mm. Nimfy przed pobraniem pokarmu liczą około 12-1,4 mm. Larwy przed pobraniem pokarmu mierzą nawet mniej niż 1 mm. Napite krwią kleszcze jeżowe są czasem lekko zabarwione lub białawe.

Żywiciele

Lisy, jeże, łasice, tchórze, gronostaje, psy, koty, ludzie.

Argas reflexus występuje w całej Europie Centralnej, głównie na budynkach. Obrzeżek gołębień może przeżyć do 5 lat bez żywiciela.

Występowanie

Prawie cała Europa od Morza Śródziemnego po Skandynawię i Irlandię, a także Algierię i Maroko w Afryce Północnej, w Azji Mniejszej i regionie Kaukazu, na wschodzie w całej Europie i Azji Zachodniej aż do Azji Środkowej.

Ryzyko

Europa i niektóre regiony Polski.

Aktywność

Atakuje głównie gołębie, rzadko ludzi. Jak dotąd wiarygodne dane odnośnie do ludzi zawierają reakcje od alergicznych do wstrząsu anafilaktycznego.

Miejsce zamieszkania

Najlepiej w ciepłych miejscach, na lub w budynkach, ale również wokół miejsc gniazdowania gołębi, np. na poddaszach.

Wielkość​​​​​​​

Dorosłe samce i samice przed pobraniem pokarmu mają wielkość około 5 mm, napite krwią samice rosną nawet do 10 mm. Nimfy przed pobraniem pokarmu: mierzą około 4 mm.

Żywiciele

Gołąb skalny, gołąb miejski, ptaki, drób, ludzie.
Czy zagrażają Ci kleszcze?

Czy zagrażają Ci kleszcze?

Zobacz, czy jesteś w grupie ryzyka zakażenia się kleszczowym zapaleniem mózgu.

Zrób test
X